Kierownik projektu: mgr Magdalena Kękuś

Agencja finansująca: Narodowe Centrum Nauki
Program: PRELUDIUM

Przedmiotem prezentowanych badań jest efekt konformizmu pamięciowego, który pojawia się, gdy ludzie są świadkami danego zdarzenia (np. przestępstwa), następnie rozmawiają o nim i wypowiedź jednej osoby wpływa na późniejszą relację pamięciową drugiej osoby na temat tego zdarzenia (Wright, Self, & Justice, 2000). Na przykład, świadek pomimo tego, że widział złodzieja ubranego w szary płaszcz zeznał, że płaszcz ten był brązowy, ponieważ taką informację usłyszał od innego świadka. Zjawisko to może zatem przyczynić się do złożenia błędnych zeznań, które wciąż pozostają głównym powodem nieprawidłowych wyroków sądowych (Smith & Cutler, 2013). Trzeba podkreślić, iż taka pomyłka może prowadzić do bardzo poważnych konsekwencji, sięgających aż do skazania niewinnego lub uwolnienia od zarzutów winnego przestępstwa (Green & Loftus, 1984). Wobec tego, głównym celem niniejszego projektu jest analiza mechanizmów, wyznaczników i metod redukowania konformizmu pamięciowego. W ramach niniejszego projektu zaplanowano przeprowadzenie trzech eksperymentów. Celem pierwszego z nich jest weryfikacja twierdzenia, iż̇ do efektu konformizmu pamięciowego może dochodzić z dwóch powodów: (1) powodów pamięciowych, polegających na tym, że dezinformacja uszkadza pamięć́ informacji oryginalnej, co sprawia, że dana osoba jest przekonana, że widziała to, o czym w rzeczywistości tylko usłyszała od kogoś innego oraz (2) powodów niepamięciowych, w których osoba pamięta zarówno informację oryginalną, jak również̇ dezinformację – jest zatem świadoma rozbieżności między nimi – lecz udziela odpowiedzi zgodnych z tą ostatnią. Taka sytuacja, choć́ jest bardzo interesująca, to nie była dotychczas badana w kontekście konformizmu pamięciowego. Dlaczego bowiem zdarza się, że osoba, która pamięta, co sama widziała udziela odpowiedzi zgodnych z tym, co usłyszała podczas dyskusji? Przypuszcza się, że głównym powodem ulegania dezinformacji, pomimo poprawności własnych wspomnień́, jest nieufność́ wobec pamięci. Niewiara we własną pamięć może bowiem sprawić, że dana osoba woli opierać się na informacjach pochodzących ze źródeł zewnętrznych (informacjach pozyskanych od innych osób) niż na własnych wspomnieniach. Ponadto, Eksperyment 1 zakłada zbadanie trzech cech indywidualnych: podatności na wpływ społeczny, uległości oraz podatności na sugestię. Można oczekiwać, iż wymienione zmienne będą sprzyjać podatności na efekt konformizmu pamięciowego zachodzącego z powodów niepamięciowych, ponieważ przypuszcza się, że skłonność do opierania się na informacjach zaczerpniętych od innych osób wynika, między innymi, z wysokiego nasilenia tych cech. Ponadto, choć eksploracja technik redukujących konformizm pamięciowy powinna być ważnym obszarem badań nad tym zjawiskiem, to literatura przedstawia tylko kilka niespójnych wyników badań dotyczących tego zagadnienia. Wobec tego, zaplanowano analizę efektywności dwóch technik uodparniania na ten efekt: ostrzeżenia mówiącego o tym, że mogła wystąpić rozbieżność pomiędzy tym, co dana osoba widziała, a tym co słyszała od kogoś innego (Eksperyment 2) oraz wzmocnionej autoafirmacji (Eksperyment 3). Wzmocniona autoafirmacja, to technika, która zwiększa pewność siebie, a tym samym wzmaga tendencję do polegania w swoich odpowiedziach na własnych wspomnieniach zamiast na dezinformacjach. Założono, że skuteczność obu tych technik jest obserwowana głównie wśród osób pamiętających zarówno informację oryginalną, jak również dezinformację, ponieważ wzmocnienie skłonności do polegania na własnych wspomnieniach za pomocą ostrzeżenia lub wzmocnionej autoafirmacji wymaga istnienia takich wspomnień. Można oczekiwać, że wyniki proponowanych badań powiększą wiedzę na temat konformizmu pamięciowego; otworzą również zestaw interesujących pytań do dalszych badań, a w przyszłości być może przyczynią się do poprawienia jakości zeznań świadków.